Marketlerde indirim reyonlarında göz kırpan acı biber salçası kavanozları, bütçe dostu fiyatlarıyla alışveriş sepetine hızla girenlerin başında geliyor. Ancak bu cazip fiyatların arkasında, pek çok tüketicinin farkına varmadığı bir gerçek yatıyor: Etiketin arka yüzünde, gözle görülmeyecek kadar küçük puntolarla yazılmış katkı maddeleri listesi.
İndirim Sezonunda Artan Risk
Kampanyalı dönemlerde acı biber salçası alırken sadece fiyata odaklanmak, masumane görünen bu geleneksel ürünün içeriğini göz ardı etmemize neden oluyor. Özellikle indirime giren ürünlerde, üreticilerin maliyet düşürme stratejileri devreye giriyor ve doğal üretim yöntemlerinden uzaklaşılabiliyor. Salçanın rengini canlı tutmak, raf ömrünü uzatmak veya ekşimsi tadını dengelemek için çeşitli kimyasal katkılar kullanılıyor.
Hangi Katkı Maddeleri Gizleniyor?
Acı biber salçası gibi görünüşte sade bir üründe bile karşılaşabileceğiniz katkı maddeleri oldukça çeşitli. Bunların başında koruyucular geliyor. E200 serisi sorbatlar (örneğin E202 potasyum sorbat) veya E210 serisi benzoatlar (örneğin E211 sodyum benzoat), ürünün bozulmadan uzun süre rafta kalmasını sağlıyor. Doğal fermentasyon ve geleneksel üretim yöntemleriyle hazırlanan salçalarda bu koruyuculara ihtiyaç duyulmaz, ancak endüstriyel üretimde yaygın kullanılıyorlar.
Renk verici maddeler ise tüketicinin gözünü yanıltmak için kullanılan bir başka kategori. Biberin doğal kırmızısı yerine sentetik kırmızı renklendiriciler tercih ediliyor. E124 (Ponceau 4R) veya E129 (Allura Red AC) gibi kodlarla etiketlerde yer alan bu maddeler, kalitesiz veya eskimiş biberlerden yapılan salçalara taze görünüm kazandırıyor. Bu maddeler AB gıda kodeksinde onaylı olup, bazı ürünlerde tespit edilmiştir.
Beklenmedik bir kategori de tatlandırıcılar. Geleneksel tarifler sadece biber, tuz ve belki biraz yağ içerirken, bazı üreticiler biberin doğal acılığını yumuşatmak veya maliyeti düşürmek için tatlandırıcı ekliyor. Özellikle şeker yerine kullanılan yapay tatlandırıcılar (örneğin E951 aspartam veya E952 acesulfam K), etiketin son satırlarında kimyasal isimleriyle kaybolup gidiyor.
Etiket Okuma Sanatı
Üreticiler yasal olarak tüm içerikleri belirtmek zorunda olsalar da, bu bilgilerin sunuluş şekli tüketiciyi yanıltmaya açık. Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği’ne göre, içindekiler listesi en az 1,2 mm yükseklikte olmalı ve okunaklı kontrastta yazılmalıdır. Buna rağmen zayıf kontrast renk seçimleri ve kimyasal terminolojinin ağır kullanımı, bilgi verme amacından çok gizleme amacı taşıyor gibi görünüyor.
İçindekiler listesinde “biber, tuz” yazan iki kelimeden sonra, E kodlarıyla başlayan uzun bir dizi sıralandığını görebilirsiniz. Bu kodlar aslında bir şifreleme sistemi. Tüketicinin çoğu E211’in sodyum benzoat olduğunu, E621’in monosodyum glutamat (MSG) olduğunu bilmiyor. Bu bilgi asimetrisinden yararlanan üreticiler, teknik terimlerle şeffaflık görüntüsü verirken aslında anlaşılmazlığı artırıyor.
Sağlık Üzerindeki Potansiyel Etkiler
Katkı maddelerinin kabul edilebilir günlük alım seviyeleri (ADI) olsa da, sorun farklı kaynaklardan gelen kümülatif etkide yatıyor. Sabah kahvaltıda acı salçalı yumurta, öğlen hazır çorba, akşam işlenmiş et ürünleri tükettiğinizde, günlük maruz kaldığınız koruyucu ve renklendirici miktarı hızla artıyor.
Özellikle çocuklar, hamileler ve kronik hastalığı olanlar için bu durum daha kritik. 2007 Southampton Üniversitesi çalışması, bazı sentetik renklendiricilerin (örneğin E124 ve E129) çocuklarda hiperaktiviteyi artırabileceğini göstermiştir. Aynı zamanda benzoatların (E211) astım hastalarında tepkiye yol açabildiği ve renklendiricilerle birleştiğinde davranış sorunlarını tetikleyebileceği bilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur. Ancak bu bilgiler kavanozun üzerinde yer almıyor.
Doğal Alternatifler Var mı?
Piyasada tamamen doğal içerikli acı biber salçaları da bulunuyor. Bunları ayırt etmenin yolu, içindekiler listesinin kısalığından geçiyor. İdeal bir acı biber salçasında sadece şunlar bulunmalı:
- Acı biber
- Tuz
- Güneş yağı veya zeytinyağı (isteğe bağlı)
Bu üç bileşen dışında herhangi bir şey varsa, sorgulamanız gerekiyor. Tabii bu ürünler genellikle indirimli reyonlarda yer almıyor ve fiyatları biraz daha yüksek. Ancak sağlık maliyeti düşünüldüğünde, bu fark önemsiz kalıyor.
Tüketici Olarak Haklarınız
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, size bilgilendirilme hakkı veriyor. Etiketin okunamayacak kadar küçük olması veya yanıltıcı bilgi içermesi durumunda şikâyet hakkınız var. Yerel Tüketici Hakem Heyetleri veya Alo 175 Tüketici Danışma Hattı üzerinden başvuru yapabilirsiniz.
Ayrıca, satın aldığınız üründe etiket bilgilerinin gerçeği yansıtmadığını düşünüyorsanız, ürünü laboratuvar analizine gönderme hakkınız bulunuyor. Analiz sonucunda etiket ile içerik arasında tutarsızlık çıkarsa, tüm masraflar üreticiye yansıtılıyor.
Bilinçli Alışveriş İçin Pratik İpuçları
Market koridorlarında hızlı karar verme baskısı altında olmak yerine, evde zaman ayırarak hangi markaların şeffaf üretim yaptığını araştırmak faydalı. Küçük üreticilerin, özellikle yerel pazarlarda satılan el yapımı salçaların içerik listeleri genellikle daha temiz.
İndirim dönemlerinde acı biber salçası alırken camın rengine ve salçanın kıvamına dikkat edin. Aşırı parlak, neon kırmızısı renkler sentetik renklendirici kullanımının işareti olabilir. Doğal salça zamanla koyulaşır ve rengi matlaşır; bu normaldir ve bozulmayı göstermez.
Fiyat çok düşükse, bir yerlerde tasarruf yapılmış demektir. Bu tasarruf ham madde kalitesinden, doğal üretim yöntemlerinden veya her ikisinden birden yapılmış olabilir. Ortalama piyasa fiyatının yarısından ucuz ürünlerde ekstra dikkatli olmak gerekiyor.
Ailede alerjisi veya hassasiyeti olan bireyler varsa, yeni bir ürün denemeden önce üreticiyi arayıp detaylı içerik bilgisi istemekten çekinmeyin. Müşteri hizmetlerinin bu konuda tatmin edici cevap verememesi, zaten bir uyarı işaretidir.
Değişim Sizin Elinizde
Her bilinçli satın alma kararı, piyasaya bir sinyal gönderiyor. Katkı maddesi içermeyen ürünleri tercih eden tüketici sayısı arttıkça, üreticiler de formüllerini gözden geçirmek zorunda kalıyor. Bu sadece kişisel sağlık meselesi değil, gıda endüstrisinin geleceğine yön verme meselesi.
Acı biber salçası gibi mutfağımızın vazgeçilmez lezzetlerinin, asıl lezzetini ve sağlığını koruyarak sofralara gelmesi mümkün. Bunun için tek yapmanız gereken, alışveriş sepetine atmadan önce kavanozun arkasını okumak ve bilinçli tercihler yapmak.
İçerik Listesi