Yazın sıcak günlerinde serinlemek için uzandığımız dondurma dolabı, alerji sorunu yaşayanlar için beklenmedik bir tehlike kaynağına dönüşebiliyor. Süt, yumurta, fındık gibi yaygın alerjenlerin varlığı konusunda net bilgi alamayan tüketiciler, sevdikleri buzlu lezzetleri tüketirken ciddi sağlık riskleriyle karşı karşıya kalabiliyor. Etiket üzerindeki belirsizlikler ve okunamayan yazılar, bu durumu daha da kritik hale getiriyor.
Dondurma Raflarında Gizlenen Tehlike
Market raflarındaki dondurma ve buzlu ürünler göz alıcı ambalajları ve cazip açıklamalarıyla dikkat çekiyor. Ancak arka yüzdeki bileşen listesine baktığınızda karşınıza çıkan manzara hiç de iç açıcı değil. Özellikle alerjen içeriklerin belirtilme şekli, tüketici sağlığı açısından ciddi sorunlara yol açabiliyor.
Gıda alerjisi olan bireylerin en temel hakkı, satın aldıkları üründe hangi maddelerin bulunduğunu net bir şekilde öğrenebilmektir. Ne yazık ki bu hak, birçok buzlu üründe göz ardı ediliyor ya da tüketicinin aleyhine uygulanıyor.
Punto Oyunları: Alerjen Bilgisi Neden Okunmuyor?
Dondurma ambalajlarındaki en yaygın sorunlardan biri, alerjen bilgilerinin son derece küçük puntolarla yazılması. Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’ne göre, etiketlerdeki yazı tipi boyutu en az 1,2 mm yükseklikte olmalıdır. Bu kurala rağmen, birçok üründe alerjen uyarılarının çok daha küçük karakterlerle yazıldığı görülüyor. Normal görüşe sahip bireyler için bile zorluk yaratan bu durum, yaşlı tüketiciler veya görme sorunu olanlar için neredeyse imkansız hale geliyor.
Bazı üreticiler, alerjen uyarılarını ambalajın arka yüzündeki en az görünen bölgelere yerleştiriyor. Ürünün üst veya alt köşelerine, katlanmış kısımlara ya da yapışma noktalarının tam üzerine denk gelen alanlara gizlenen bu bilgiler, tüketicinin gözünden kolayca kaçabiliyor.
Renk Karmaşası ve Kontrast Sorunu
Alerjen bilgilerinin renk seçimi de ayrı bir sorun teşkil ediyor. Yönetmelik, yazı ile zemin arasındaki kontrastın yazı okunabilirliğini sağlayacak düzeyde olmasını zorunlu kılar. Buna rağmen açık sarı zemin üzerine beyaz yazı, gri fon üzerinde açık gri metin gibi düşük kontrastlı kombinasyonlar sıkça kullanılıyor. Bu tür tasarım tercihleri, yazıların okunabilirliğini ciddi ölçüde azaltıyor.
Yasal Çerçeve Ne Diyor?
Türkiye’deki gıda mevzuatı, alerjen maddelerin etiket üzerinde açıkça belirtilmesini zorunlu kılıyor. Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’nin 9. maddesine göre, süt ürünleri, yumurta, sert kabuklu meyveler, yer fıstığı, soya ve gluten içeren tahıllar gibi 14 yaygın alerjen ve bunlardan üretilen ürünlerin etiket üzerinde net bir şekilde yer alması gerekiyor.
Yönetmelik, alerjen maddelerin bileşenler listesinde kalın yazı, italik, büyük harf veya farklı renk kullanımı gibi farklı bir tipografik stil kullanılarak vurgulanmasını öngörüyor. Ancak uygulamada bu kurallara ne kadar uyulduğu ayrı bir mesele.
Hangi Alerjenler Risk Oluşturuyor?
Dondurma ve buzlu ürünlerde en sık karşılaşılan alerjenler arasında süt ve süt ürünleri başı çekiyor. Kremalı dondurmaların temel bileşeni olan süt proteini (kazein ve whey), süt alerjisi olan bireyler için IgE aracılı anafilaksi riski taşır. Laktoz intoleransı ise alerjiden farklı bir durumdur ancak sıkça karıştırılmaktadır.
Birçok dondurma çeşidinde kıvam verici ve bağlayıcı olarak kullanılan yumurta, özellikle yumurta sarısı, etikette net belirtilmediğinde alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Fındık, badem, ceviz gibi kabuklu yemişler doğrudan eklenmese bile, üretim tesisinde bulunmaları nedeniyle çapraz kontaminasyona yol açabilir.
Bitkisel bazlı dondurmalarda emülgatör veya protein kaynağı olarak kullanılan soya lesitini, soya alerjisi olanlarda reaksiyona neden olabilir. Bisküvi parçaları, kurabiye kırıntıları veya kek içeren buzlu ürünlerde ise buğday, arpa gibi gluten içeren tahıllar, çölyak hastaları veya buğday alerjisi olanlar için sorun yaratır.
Çapraz Kontaminasyon: Görünmeyen Tehdit
Üründe doğrudan kullanılmasa bile, üretim bandında işlenen diğer ürünlerden kaynaklanan alerjen kalıntıları ciddi reaksiyonlara neden olabiliyor. Yönetmelik Ek-4’üne göre, “İçeriğinde fındık bulunan ürünlerle aynı üretim hattında işlenmiştir” gibi çapraz bulaşma uyarıları zorunludur. Bu uyarılar çok küçük puntolarla yazıldığında ya da hiç belirtilmediğinde, tüketici farkında olmadan risk altına giriyor.
Özellikle mevsimlik veya sınırlı üretim buzlu ürünlerde bu uyarıların eksik olduğu gözlemleniyor. Üretici firmalar, farklı aromalı ürünler için aynı ekipmanı kullandığında, temizlik prosedürlerinin yeterli olmadığı durumlarda kalıntılar geride kalabiliyor.
Tüketici Olarak Haklarınızı Bilin
Gıda alerjisi yaşayan bir birey olarak, etiket bilgilerine erişim konusunda yaşadığınız her sorun Tüketici Hakem Heyetleri’ne şikayet konusu yapılabilir. Ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ALO 174 hattını arayarak, satın aldığınız üründeki etiket eksikliklerini bildirebilirsiniz.
Market yöneticilerinden ambalaj üzerindeki bilgileri okuyabilmek için büyüteç talep etmek yasal hakkınızdır. Eğer ürün etiketindeki yazılar çıplak gözle rahatça okunamıyorsa, bu durum zaten mevzuata aykırıdır.
Satın Alma Öncesi Kontrol Listesi
- Ürünü elinize aldığınızda önce bileşenler listesini okumayı alışkanlık haline getirin
- Alerjen uyarılarının nerede yazılı olduğunu kontrol edin
- Şüphe duyduğunuz durumlarda ürünü satın almaktan vazgeçin
- Üretici firmanın iletişim bilgilerini not edin ve gerektiğinde detaylı bilgi isteyin
- Aynı üretim hattı uyarılarına mutlaka dikkat edin
Dijital Çağda Alerjen Takibi
Günümüzde bazı mobil uygulamalar, ürün barkodunu okutarak içindeki alerjenleri listeyebiliyor. Bu tür teknolojik çözümler, etiket okuma zorluğunu kısmen ortadan kaldırsa da, temel sorun hala üreticilerin şeffaf olmama eğiliminde yatıyor.
Tüketici dernekleri ve sağlık örgütleri, alerjen bilgilerinin standart bir formatta, etiketin ön yüzünde ve kolayca görülebilir şekilde yer alması için kampanyalar yürütüyor. Bu taleplerin karşılanması, yalnızca yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda etik bir sorumluluktur.
Üretici Firmaların Sorumluluğu
Gıda üreticilerinin en temel görevlerinden biri, tüketicinin sağlığını korumaktır. Alerjen bilgilerini gizlemek veya okunmasını zorlaştırmak, hem yasal yaptırımlar hem de marka itibarı açısından ağır bedeller doğurabilir. Bir tüketicinin hayatını tehlikeye atmanın hiçbir ekonomik kazancı haklı gösteremez.
Şeffaf etiketleme, aslında firmaların da yararınadır. Açık ve dürüst bilgilendirme yapan markalar, tüketici güveni kazanır ve uzun vadede pazar paylarını artırır. Tersine, belirsiz bilgilerle hareket eden firmalar, bir alerji vakası yaşandığında hem hukuki hem de sosyal medya tepkileriyle karşı karşıya kalır.
Dondurma ve buzlu ürünler hayatımızın küçük zevklerinden biri olmalı, sağlığımız için bir tehdit kaynağı değil. Etiket üzerinde alerjen bilgilerinin net, okunaklı ve ulaşılabilir olması, tartışmaya bile açık olmaması gereken bir zorunluluktur. Bu konuda bilinçli bir tüketici olmak, hem kendi sağlığınızı korur hem de üreticileri daha sorumlu davranmaya iter. Unutmayın ki, sesini çıkaran tüketici, pazarı değiştirebilir.
İçerik Listesi